สารบัญ

เลขออกซิเดชัน (Oxidation Number) คืออะไร?

เลขออกซิเดชัน คือ ตัวเลขที่ใช้บอกจำนวน อิเล็กตรอนที่อะตอมหนึ่ง “ได้รับ” หรือ “สูญเสีย” ไปเมื่อมันเกิดพันธะในสารประกอบ เป็นเครื่องมือสำคัญในการวิเคราะห์ปฏิกิริยาเคมี โดยเฉพาะปฏิกิริยารีดอกซ์ (Redox Reaction)

ทำไมต้องรู้เลขออกซิเดชัน?

เพื่อระบุว่าอะตอมใดเกิด ออกซิเดชัน (สูญเสียอิเล็กตรอน) และอะตอมใดเกิด รีดักชัน (ได้รับอิเล็กตรอน)
ใช้ในการดุลสมการเคมีที่ซับซ้อน
เป็นพื้นฐานในการเรียนต่อในหัวข้อปฏิกิริยาเคมี, อิเล็กโทรเคมี และสมดุลเคมี

กฎการหาเลขออกซิเดชัน (Oxidation Number Rules)

ลำดับ	กฎ	ตัวอย่าง
1	ธาตุอิสระมีเลขออกซิเดชันเป็น 0	O₂, N₂, Fe
2	ไอออนเดี่ยวมีเลขออกซิเดชันเท่ากับประจุของไอออน	Na⁺ = +1, Cl⁻ = -1
3	H มักมีค่า +1 (ยกเว้นกับโลหะเป็น -1)	H₂O (+1), NaH (–1)
4	O มักมีค่า –2 (ยกเว้นในเปอร์ออกไซด์ เช่น H₂O₂ เป็น –1)	CO₂ (–2), H₂O₂ (–1)
5	สารประกอบต้องมีผลรวมเลขออกซิเดชัน = 0	H₂O: 2(+1) + (–2) = 0
6	ไอออนหลายอะตอม ผลรวมเลขออกซิเดชันเท่ากับประจุของไอออนนั้น	SO₄²⁻: รวม = –2

✅ เคล็ดลับ เริ่มจากธาตุที่รู้ค่าแน่นอน เช่น H, O ก่อน แล้วค่อยไล่หาอะตอมที่เหลือ

ตัวอย่างการหาเลขออกซิเดชัน

ตัวอย่างที่ 1: H₂SO₄

H = +1 (2 อะตอม รวม +2)
O = –2 (4 อะตอม รวม –8)
ให้ x แทน S
สมการ: +2 + x – 8 = 0 → x = +6
⇒ เลขออกซิเดชันของ S คือ +6

ตัวอย่างที่ 2: KMnO₄

K = +1
O = –2 (4 อะตอม รวม –8)
ให้ x แทน Mn
สมการ: +1 + x –8 = 0 → x = +7
⇒ Mn = +7

ข้อควรระวัง

ธาตุบางชนิดมีเลขออกซิเดชันหลายค่า เช่น Fe อาจเป็น +2 หรือ +3, Mn อาจเป็น +2 ถึง +7
สารประกอบอินทรีย์จะไม่ใช้กฎเลขออกซิเดชันแบบตรง ๆ เสมอไป ต้องพิจารณาโครงสร้างเพิ่มเติม

เทคนิคจำง่ายและฝึกทำโจทย์

การเข้าใจแค่กฎยังไม่พอ ต้องฝึกทำโจทย์ให้มาก โดยเน้นโจทย์ที่หลากหลายรูปแบบ เช่น

หาเลขออกซิเดชันในสารประกอบ
วิเคราะห์ปฏิกิริยารีดอกซ์
ดุลสมการเคมีโดยใช้เลขออกซิเดชัน

เทคนิคจาก Kmekjai เคมีพี่ขวัญ

ใช้ สีและภาพช่วยจำ กฎต่าง ๆ
สอนแบบ เชื่อมโยงกับชีวิตจริง เช่น การเกิดสนิม, การฟอกสี
แจกสรุปสูตรและเทคนิคด่วน เช่น “H กับ O จำให้แม่นก่อน แล้วค่อยหา S, N”
ฝึกโจทย์แบบไล่ระดับความยาก พร้อมเฉลยละเอียด

ตารางเปรียบเทียบเลขออกซิเดชันของธาตุสำคัญ

ธาตุ	ค่าเลขออกซิเดชันที่พบบ่อย	หมายเหตุ
H	+1, –1	+1 ใน H₂O, –1 ใน NaH
O	–2, –1, 0	–2 ปกติ, –1 ใน H₂O₂, 0 ใน O₂
Cl	–1, +1 ถึง +7	เปลี่ยนตามสารประกอบ เช่น HClO, HClO₄
Fe	+2, +3	ขึ้นกับปฏิกิริยา
Mn	+2 ถึง +7	KMnO₄ = +7, MnO₂ = +4
S	–2, +4, +6	H₂S = –2, H₂SO₄ = +6

เรียนเลขออกซิเดชันให้แม่น ต้องเรียนกับครูพี่ขวัญ – Kmekjai

หากคุณกำลังมองหาคอร์สเรียนที่ช่วยให้เข้าใจเลขออกซิเดชันแบบทะลุปรุโปร่ง และมีเทคนิคช่วยจำที่ใช้งานได้จริง แนะนำ คอร์สเคมีออนไลน์ จาก “Kmekjai เคมีพี่ขวัญ”

จุดเด่นของคอร์สเคมีพี่ขวัญ

เน้น พื้นฐานแน่น เข้าใจตั้งแต่แรก ไม่งงกลางคัน
มี โจทย์ฝึกทำแยกระดับ จากง่าย → ยาก พร้อมเฉลยละเอียด
สรุปเนื้อหาย่อยง่าย พร้อมสีสันและ Infographic
สอนด้วยภาษาที่เข้าใจง่าย เหมาะกับทั้งเด็ก ม.4-6 และผู้เตรียมสอบ TCAS

ตัวอย่างคอร์สที่ครอบคลุมหัวข้อเลขออกซิเดชัน

คอร์ส “ปูพื้นเคมี ม.ปลาย”
คอร์ส “เคมีพิชิต TCAS”
คอร์ส “Redox และดุลสมการเคมี” (เจาะลึกเฉพาะหัวข้อนี้)

📌 สมัครเรียนและดูรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ เคมีพี่ขวัญ – Kmekjai (ใส่ลิงก์จริงหากมี)

สรุป

เลขออกซิเดชัน เป็นพื้นฐานสำคัญในวิชาเคมีที่ใช้วิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงของอิเล็กตรอนในปฏิกิริยาเคมี โดยเฉพาะปฏิกิริยารีดอกซ์ แม้จะมีรายละเอียดที่ซับซ้อน แต่หากเรียนรู้กฎให้ครบ ฝึกวิเคราะห์โจทย์ และใช้เทคนิคช่วยจำ จะสามารถทำความเข้าใจได้อย่างลึกซึ้ง

หากคุณอยากเรียนรู้แบบเข้าใจจริง และพร้อมลุยสนามสอบ TCAS ได้อย่างมั่นใจ คอร์สจาก Kmekjai เคมีพี่ขวัญ คืออีกหนึ่งทางเลือกที่ไม่ควรพลาด